Hương Phụ (Cỏ Gấu) | Đặc điểm, thành phần và ứng dụng

cây cỏ gấu non

Hương Phụ (Cỏ gấu) là loài cây quen thuộc với người dân Việt Nam. Được coi là kẻ thù của người nông dân với tốc độ phát triển và sức sống mãnh liệu của mình. Tuy nhiên đây cũng là một vị thuốc quý với rất nhiều công dụng tuyệt vời. Trong bài viết này các bạn hãy cùng Sức khỏe mỗi ngày cùng HCT đi tìm hiểu từ a-z về loài cây này nhé.

Theo các tài liệu Hương Phụ có:

Tên khoa học: Cyperus rotundus L.

Tên thường gọi: Củ gấu, Cỏ gấu, Cỏ cú, Hải hương phụ,…

Thuộc họ: Cói Cyperaccae.

Cây Cỏ Gấu (Hương Phụ)

Hình ảnh cây cỏ gấu (hương phụ) ngoài tự nhiên
Cây Cỏ Gấu

Mô tả cây

Cỏ gấu (Hương phụ) là một loài cỏ sống lâu năm, cao từ 20-60cm. Thân rễ phát triển thành củ, chôn sâu dưới đất. Tùy thuộc vào trạng thái đất mà củ phát triển to hay nhỏ.

Tại các vùng ven biển, đất thường xốp, pha cát hoặc cát cỏ gấu phát triển to, mập và dài hơn. Bẹ lá sinh trưởng cao, to hơn.

Ngược lại tại các vùng núi cao, đồng bằng, nơi đất chặt thì cỏ gấu phát triển kém hơn, với củ nhỏ, lá thấp.

Lá nhỏ hẹp, dữa lưng có gân nổi lên, cứng và bóng, phần dưới lá ôm lấy thân cây.

Hoa mọc thành cụm từ 3-8 hoa, màu xám nâu, lưỡng tính có 3 nhị dài chừng 2mm. Nhụy hoa có đài núm chia thành 2 nhánh như lông tơ. Quả 3 cạnh màu xám.

Cây Cỏ Gấu (Hương phụ) mọc ở đâu?

Các bạn có thể tìm thấy cỏ gấu mọc hoang khắp mọi nơi, trên các đồng ruộng, ven đường…

Tại các vùng ven biển, nơi các bãi hoang cỏ gấu phát triển mạnh và lan nhanh, có thể kín cả khoảng đất trong thời gian ngắn.

Trong vùng nội địa loài cây này phải cạnh tranh với nhiều loài cỏ khác và tình trạng đất chặt hơn khiến cây phát triển kém hơn. Dẫn đến cây nhỏ.

Loài cây này cũng phát triển mạnh tại một số quốc gia như Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, Indonexia.

Thu hái và chế biến Củ Gấu – Hương Phụ

Hiện nay cỏ gấu được thu hái ngoài tự nhiên từ nguồn cây mọc hoang.

Có 2 mùa thu hoạch chủ yếu là mùa xuân và mùa thu. Tuy nhiên vào mùa thu cỏ gấu sẽ cho củ chất lượng hơn bởi mùa này củ thường to và chắc hơn so với các mùa còn lại.

Sau khi đào toàn cây, người ta phơi khô sau đó vun thành đống để đốt, lá và rễ con cháy hết. Lấy củ sót lại đem rửa sạch, phơi hoặc sấy khô rồi mang đi bảo quản. Là có thể dùng.

Hình ảnh củ gấu - hương phụ sau khi đào lên khỏi mặt đất
Củ gấu – Hương Phụ

Tuy nhiên từ xa xưa các lương y trong dân gian đã sáng tạo ra nhiều cách chế biến khác công phu và phức tạp hơn. Gọi là Tứ Chế và Thất Chế Hương Phụ:

  • Tứ chế: chia 1 lượng củ gấu thành 4 phần, mỗi phần tiến hành ngâm vào các dung dịch khác nhau như: nước tiểu trẻ em, nước dấm, rượu, nước muối. Thời gian ngâm khác nhau tùy vào mỗi mùa. Sau đó lấy tất cả ra trộn đều và mang đi sấy hoặc phơi khô rồi sử dụng.
  • Thất chế: Nguyên lý chế biến hương phụ tương tự tứ chế. Tuy nhiên 1 lượng củ gấu ở đây được chia làm 7 phần. 4 phần mang đi tứ chế, 3 phần còn lại: 1 phần ngâm với nước gạo, 1 phần ngâm với nước gừng và 1 phần ngâm với nước cam thảo. Cuối cùng trộn đều mang đi phơi hoặc sấy khô rồi sử dụng.

Thành phần hóa học của Hương Phụ (Củ Gấu)

Hiện chưa có nghiên cứu chi tiết về thành phần hóa học hay hoạt chất của Hương phụ (Củ gấu). Chỉ biết thành phần quan trọng nhất trong hương phụ là tinh dầu với hàm lượng từ 0,3-2,8%. Tinh dầu có màu vàng và có hương thơm nhẹ, rất đặc biệt.

Thành phần của tinh dầu hương phụ bao gồm:

  • Cyperen C15H24 với 32%.
  • Rượu Cyperola C15H24O với 49%.
  • Axit béo, phenol, các chất khác 19%.

Tùy thuộc vào nguồn gốc các loại hương phụ mà thành phần của tinh dầu hương phụ cũng không hoàn toàn giống nhau. Trong tinh dầu hương phụ Ấn Độ có chứa Cyperon C15H22O. Trong tinh dầu hương phụ Trung Quốc cyperen (độ sôi 104°C/5mm thủy ngân) và izocyperotundone, còn trong tinh dầu hương phụ Nhật bản có thành phẩn chủ yếu là cyperol, cyperenol (độ chảy 94°C) chiếm 49%, cyperen 32% và Ct-cyperon (độ sôi 177°C/20mm thủy ngân), cyperotundon và cyperolon (độ chảy 41- 42°C).

Ngoài ra trong hương phụ (củ gấu) còn chứa rất nhiều tinh bột.

Tác dụng dược lý

Đã được nghiên cứu:

  1. Theo Trương Phát Sơ, Trương Diệu Đức và Lưu Thiệu Quang (1935, Trung Hoa y học tạp chí tập 1, kỳ 2: 148-156) đã dùng vị hương phụ nguổn gốc ở tỉnh Quảng Đông, nhưng bán ở Nam Kinh chế thành cao lỏng 5%, tiến hành thí nghiệm 102 lần trên tử cung cô lập của thỏ, mèo, chó và chuột bạch đã chứng minh hương phụ có khả năng ức chế sự co bóp của tử cung, làm dịu sự căng thẳng của tử cung dù con vật có thai hay không có thai đểu như nhau, gần như có tác dụng trực tiếp làm cho cơ tử cung dịu lại. So sánh tác dụng của cao lỏng hương phụ và cao lỏng đương quy (một vị thuốc bắc hiện nay còn phải nhập có tác dụng chữa bệnh phụ khoa) thì tác dụng giống nhau, nhưng tác dụng của đương quy mạnh hơn.
  2. Năm 1959, một số tác giả ở Quí Dương y học viện (Trung Quốc) báo cáo nghiên cứu và chứng minh tác dụng giảm đau trên chuột nhắt trắng.

Tổng kết lại:

  • Hương phụ (cỏ gấu) có tác dụng ức chế tử cung, gần như đương quy tố nhưng yếu hơn. Tinh dầu có hoạt tính nhẹ của kích thích tố nữ. Vì thế mà hương phụ thường dùng làm thuốc điều kinh.
  • Hương phụ có tác dụng cường tim và hạ áp.
  • Cồn chiết xuất hương phụ có tác dụng kháng viêm, giảm đau và giải nhiệt nhẹ. Có tác dụng an thần đối với trung khu thần kinh và ức chế trực tiếp cơ trơn của hồi tràng.
  • Tinh dầu hương phụ có tác dụng ức chế tụ cầu khuẩn vàng, trực khuẩn lị Sonner và một số chủng nấm ngoài da.

Công dụng của Hương Phụ (Cỏ gấu)

Theo các tài liệu cổ Hương Phụ (cỏ gấu) có vị cay, ngọt, hơi đắng, tính bình. Vào 2 kinh can và tam tiêu.

Có tác dụng: lý khí, giải uất, điều kinh, chỉ thống, chữa khí uất, ung thư, ngực bụng chướng đau.

Chủ trị:

  • Các bệnh phụ nữ: Kinh nguyệt không đều, thống kinh, viêm tử cung mãn tĩnh, các bệnh trước và sau sinh.
  • Đau dạ dày do thần kinh, ăn không tiêu, nôn mửa, đau bụng, đi lỵ, hỗ trợ tiêu hóa…

Liều dùng:  Uống từ 6-12g hương phụ dưới dạng thuốc sắc, thuốc bột, thuốc viên hoặc rượu thuốc mỗi ngày.

Những đơn thuốc, bài thuốc hay từ Hương Phụ (Cỏ gấu)

Hương phụ được sử dụng rộng rãi trong các bài thuốc dân gian, thuốc nam, thuốc đông y. Bên mình đã tổng hợp và chọn lựa một số đơn thuốc hay từ hương phụ dưới đây, mời các bạn cùng tham khảo.

Hương Phụ trị các bệnh phụ nữ

I. Đơn thuốc trị kinh nguyệt không đều, thống kinh, viêm tử cung mãn tính, các bệnh trước và sau sinh

Nguyên liệu:

  • Đơn thuốc 1: Hương phụ 20g; ích mẫu 15g; ngải diệp 10g; nhân trần 15g. Nước 500ml.
  • Đơn thuốc 2: Hương phụ 20g; ích mẫu 15g; ngải cứu 6g; bạch đồng nữ 8g. Nước 300ml.

Cách thực hiện:

  • Đơn thuốc 1: Cho vào ấm, đun nhỏ lửa còn 150ml. Để nguội.
  • Đơn thuốc 2: Cho vào ấm, đun sôi khoảng 30 phút. Thêm đường vừa uống.

Sử dụng:

  • Đơn thuốc 1: Uống 1 thang/ngày.
  • Đơn thuốc 2: Uống đón kinh trước 10 ngày, mỗi ngày 1 thang.

II. Đơn thuốc trị đau bụng kinh

Nguyên liệu:

  • Đơn thuốc 1: Hương phụ; Ngải diệp; Trần bì 15g; Nguyệt quỳ hoa 2 đóa.
  • Đơn thuốc 2: Hương phụ 20g, Ích mẫu thảo 10g.

Cách thực hiện:

  • Đơn thuốc 1: Cho vào ấm sắc thuốc cùng 500ml. Đung nhỏ lửa còn 200ml.
  • Đơn thuốc 2: Cho vào ấm cùng 400ml. Đun nhỏ lửa còn 150ml.

Sử dụng:

  • Đơn thuốc 1: Chia 2 lần uống trong ngày, mỗi ngày 1 thang trong 7-10 ngày.
  • Đơn thuốc 2: Uống hết 1 lần trong ngày.

III. Chữa kinh nguyệt không đều do huyết nhiệt, kinh thường thấy trước kỳ, lượng huyết nhiều màu sẫm, mùi hôi, đại tiện táo, tiểu tiện đỏ

Nguyên liệu:

  • Hương phụ tứ chế 12g; Nhọ nồi 30g; Sinh địa 16g; Cỏ roi ngựa 25g; Ích mẫu 16g; Rau má tươi 30g; Ngưu tất 12g.

Cách thực hiện:

  • Cho tất cả vào ấm sắc thuốc cùng 600ml nước. Đun nhỏ lửa còn 300ml.

Sử dụng:

  • Ngày chia 3 lần uống hết trong ngày. Sử dụng trước, trong và sau kỳ kinh nguyệt 3 ngày.

IV. Đơn thuốc chữa kinh nguyệt không đều, kinh đến muộn, bụng dưới tức đau, lúc hành kinh có cục máu tím

Nguyên liệu:

  • Hương phụ 5g; Đương quy 10g; Thược dược 10g; Xuyên khung 5g; Ô dược 7g; Ngải diệp 3g.

Cách thực hiện:

  • Cho vào ấm sắc cùng 500ml nước. Đun nhỏ lửa còn 200ml.

Sử dụng:

  • Chia làm 2 lần sáng, tối uống hết trong ngày. Uống trước, trong, và sau kỳ kinh nguyệt 3 ngày.

Hương Phụ hỗ trợ tiêu hóa và các bệnh khác

I. Đơn thuốc chữa dạ dày lạnh, đau, nôn, ợ ra nước trong

Nguyên liệu:

  • Hương phụ 5g; Can khương 3g; Mộc hương 3g; Khương bán hạ 10g.

Cách thực hiện:

  • Cho tất cả vào ấm sắc thuốc cùng 400ml. Đun nhỏ lửa còn 100ml.

Sử  dụng:

  • Uống 1 ngày 1 thang, đến khi các triệu trứng giảm hẳn.

II. Đơn thuốc chữa tiêu hóa kém

Nguyên liệu:

  • Hương phụ 12g; Quất bì 12g; Vỏ vối 12g; Vỏ rụt 16g; Chỉ xác 12g (tiêu chảy cho thêm củ Riềng 8g; Búp ổi 12g).

Cách thực hiện:

  • Tất cả mang đi sao vàng. Sau đó cho vào ấm sắc cùng 700ml nước. Đun nhỏ lửa còn 300ml.

Sử dụng:

  • Chia làm 2 lần sáng tối sau ăn 30 phút, uống hết trong ngày. Uống đến khi cải thiện bệnh.

III. Đơn thuốc chữa đau bụng, nôn mửa

Nguyên liệu:

  • Hương phụ, Củ riềng, Can khương mỗi loại 30g.

Cách thực hiện:

  • Trộn đều, tán thành bột.

Sử dụng:

  • Ngày 3 lần, mỗi lần 6g cùng nước ấm.

IV. Đơn thuốc trị rối loạn tiêu hóa, ăn không biết ngon

Nguyên liệu:

Cách thực hiện:

  • Cho tất cả vào ấm sắc thuốc cùng 1 lít nước. Đun nhỏ lửa còn 300ml.

Sử dụng:

  • Chia 3 lần uống hết trong ngày. Mỗi ngày 1 thang.

V. Đơn thuốc chữa di mộng tinh

Nguyên liệu:

  • Hương phụ 500g; Phục thần (Phục linh) 180g.

Cách thực hiện:

  • Hương phụ ngâm với nước vo gạo 1 đêm, sau đó vớt ra bỏ rễ. Tiếp tục ngâm với rượu, đồng tiện, nước muối, sữa bò, nước đậu đen 1 đêm. Vớt ra sấy khô, cho phục thần vào tán thành bột mịn. Sử dụng mật ong rây thành hoàn (viên) 10g.

Sử dụng:

  • Mỗi ngày 1 hoàn vào buổi tối trước khi ngủ cùng nước muối pha loãng.

Còn rất nhiều đơn thuốc hay nữa, chúng mình sẽ liên tục tổng hợp, cập nhật tại đây…

Ứng Dụng Củ Hương Phụ Trong Dược Phẩm

Với sự tiến bộ của y học cùng công nghệ chiết suất. Hiện nay hương phụ đã được ứng dụng trong các sản phẩm dược phẩm cũng như TPCN chăm sóc sức khỏe con người. Nổi bật trong đó là các sản phẩm TPCN hỗ trợ tiêu hóa đến từ Học Viện Quân Y và Viện Y Học Cổ Truyền Quân Đội – 2 cơ sở y tế hàng đầu trực thuộc Quân Đội Nhân Dân Việt Nam.

Bột Dạ Dày Viện Y Học Cổ Truyền Quân Đội

Thành phần: Ô tặc cốt, Mẫu lệ, Bằng sa phi, Cam thảo, Bình vôi và Hương phụ.

Công dụng: Điều trị viêm loét dạ dày – tá tràng. Ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm của bệnh dạ dày như: chảy máu dạ dày, ung thư dạ dày và phòng ngừa bệnh tái phát.

Quy cách sản phẩm: Hộp 20 gói x5g thuốc bột.

Liều dùng:

  • Người lớn: 1 gói/lần x 2-3 lần/ngày.
  • Trẻ em: ½ liều dùng của người lớn.
Bột dạ dày viện y học cổ truyền quân đội
Bột Dạ Dày Viện Y Học Cổ Truyền Quân Đội

“Xem thêm Bột Dạ Dày Viện Y Học Cổ Truyền Quân Đội

Nano Curcumin HP Học Viện Quân Y

Nano Curcumin HP là sản phẩm đột phá của Học Viện Quân Y. Với công dụng:

  • Hỗ trợ điều trị các vấn đề viêm loét dạ dày, tá tràng.
  • Ngăn ngừa sự phát triển của vi khuẩn HP – nguyên nhân chính gây ra bệnh viêm loét dạ dày.
  • Hỗ trợ chống oxy hóa, hạn chế lão hóa ở người.

Với thành phần chính từ Nano curcumin và các dược liệu quý hiếm có nguồn gốc tự nhiên khác. Viên uống Nano Curcumin HP được chỉ định sử dụng cho các đối tượng sau:

  • Người bị viêm loét dạ dày, hành tá tràng.
  • Người bị đau dạ dày với các biểu hiện: ợ hơi, ợ chua, đau rát thượng vị, đầy bụng khó tiêu.

Hướng dẫn sử dụng:

  • Uống 1-2 viên/ lần. Ngày 1-2 lần
  • Uống trước khi ăn 30 phút

Liệu trình khuyên dùng: 1 tháng sử dụng tương đương 4 hộp.

Viên uống Nano curcumin hp học viện quân y
Nano Curcumin HP Học Viện Quân Y

“Xem thêm Nano Curcumin HP Học Viện Quân Y

Đơn số 12 Bệnh Viện Quân Y 103

Đơn số 12 Viện 103 là thuốc điều trị viêm loét dạ dày đại tràng đến từ Bệnh Viện Quân Y 103. Đây là sản phẩm được lưu hành nội bộ không lưu hành rộng rãi tại các nhà thuốc trên toàn quốc.

Thành phần: Cao lỏng belladon, Ô tặc cốt, Hoài sơn, Cam thảo, Nghệ và Hương phụ.

Công dụng:

  • Giảm nhanh các cơn đau do bệnh dạ dày, viêm loét dạ dày.
  • Trung hòa dịch vị axit dạ dày, giảm các triệu chứng ợ hơi, ợ chua, buồn nôn khó tiêu.
  • Chống viêm, kháng khuẩn, làm giảm và nhanh liền các vết loét ở dạ dày, tái tạo niêm mạc dạ dày.
  • Ức chế tạm thời vi khuẩn HP. 
  • Tăng cường sức đề kháng, bổ máu, nâng cao sức khỏe sau một thời gian sử dụng.
  • Đặc biệt tốt với người sử dụng rượu bia thường xuyên.

Liệu trình khuyên dùng: 1 tháng sử dụng tương đương 100 gói.

Cồng dụng Đơn số 12

“Xem thêm Đơn số 12 Bệnh Viện Quân Y 103

Cốm Dạ Dày Ami Progast Học Viện Quân Y

Cốm Dạ Dày Ami Progast là phiên bản thương mại của Thuốc Bột Đơn số 12 với thành phần được cải tiến khi thêm mật ong, và chỉ xác.

Với công dụng tương tự thuốc bột Đơn số 12, Cốm Ami Progast Học Viện Quân Y được chỉ định sử dụng cho:

  • Người bị đau dạ dày – tá tràng.
  • Người mắc các triệu chứng đầy hơi khó tiêu, ợ chua, ợ hơi, trào ngược dạ dày.
  • Người hay uống rượu bia.

Quy cách sản phẩm: Hộp 20 gói x4g.

Hướng dẫn sử dụng: Pha cùng nước sôi để nguội, uống trước khi ăn hoặc lúc đau.

Liều dùng: 1 gói/lần x 3-4 lần/ngày.

“Xem thêm Cốm Dạ Dày Ami Progast HVQY

Những lưu ý trong quá trình sử dụng Hương Phụ (Cỏ gấu)

Là một vị thuốc thảo dược không độc tuy nhiên khi lựa chọn sử dụng hương phụ các bạn nên lưu ý một số vấn đề sau:

  • Không nên sử dụng quá 12g/ngày trong thời gian dài hoặc quá nhiều 1 lần.
  • Chưa có nghiên cứu khi sử dụng cho phụ nữ có thai hoặc đang trong thời gian cho con bú. Cần tham khảo ý kiến bác sỹ khi cần sử dụng trong thời gian này.
  • Không dùng cho bệnh nhân âm hư huyết nhiệt, khí hư . Không có khí trệ không dùng.
  • Tránh sử dụng cùng các loại thuốc biệt dược. Nếu có phải tham khảo ý kiến của bác sỹ trước khi sử dụng.

Tác dụng phụ: Hiện chưa ghi nhận trường hợp xuất hiện phản ứng phụ với hương phụ ở người.

Mua Cỏ Gấu (Hương Phụ) ở đâu?

Cỏ gấu (Hương phụ) là vị thuốc khá phổ biến, vì vậy các bạn có thể tìm mua tại các tiệm thuốc Nam, thuốc Bắc, thuốc Đông Y… Hiện nay trên một số Website chuyên về thảo dược cũng bày bán khá nhiều.

Dạo qua một số cơ sở thì giá Hương phụ hiện nay trên dưới 200.000đ/kg.

Giá cỏ gấu (hương phụ) sẽ thay đổi tùy thuộc thời điểm, tuy nhiên không giao động nhiều.

Bài viết chỉ mang tính chất tham khảo và tăng cường kiến thức. Sức khỏe mỗi ngày cùng HCT không đưa ra những lời khuyên hoặc chỉ dẫn sử dụng cho vị thuốc này.

Cảm ơn các bạn đã ghé thăm Website!

“Bài viết tham khảo tài liệu Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam của tác giả Đỗ Tất Lợi và Internet”


Tin tức liên quan:

Bình luận (0 bình luận)

1
Bạn cần hỗ trợ ?
0862.06.1366