Chỉ Thực & Chỉ Xác | Vị Thuốc dành cho bệnh về tiêu hóa

Cây chấp cho chỉ thực, chỉ xác

Chỉ Thực và Chỉ Xác là 2 vị thuốc hỗ trợ điều trị các bệnh về đường tiêu hoá và bệnh trĩ phổ biến trong dân gian. Hai vị thuốc này cùng được thu hoạch từ quả của một loại cây, tuy nhiên không phải ai cũng biết điều này. Vậy tại sao cùng là một loại quả mà người ta lại thu được hai vị thuốc khác nhau? Các bạn hãy cùng Sức khỏe mỗi ngày cùng HCT tìm hiểu nhé.

Theo các tài liệu cổ Chỉ Thực và Chỉ Xác có:

Tên khoa học: Citrus sp.

Tên gọi khác: Xuyên Chỉ Thực, Xuyên Chỉ Xác.

Họ: Cam Rutaceae.

Phân Biệt Chỉ Thực Và Chỉ Xác

Chỉ Thực và Chỉ Xác đều là quả phơi khô từ hơn 10 cây thuộc chi Citrus và Poncirus thuộc họ Cam (Rutaceae). Thu hái tại các thời điểm khác nhau ta sẽ được các sản phẩm khác nhau.

  • Chỉ Thực (Fructus Aurantii Immaturi): là trái cây được hái vào lúc non nhỏ, hoặc quả rụng non dưới gốc. Những quả này về được phơi khô và bảo quản. Thường để nguyên cả quả.
  • Chỉ Xác (Fructus Citri Aurantii): là trái cây được hái vào lúc quả già gần chín. Thường được bổ đôi để phơi khô cho nhanh.

Sau khi chế biến dựa vào hình dạng bên ngoài ta cũng có thể phân biệt được đâu là Chỉ Thực, đâu là Chỉ Xác. Chỉ Thực quả nhỏ, cùi dầy, vỏ thường nhẵn mịn – đặc trưng của quả non. Chỉ Xác thì ngược lại, quả to, cùi mỏng, vỏ sần sùi và thường có dạng bổ đôi.

Hình ảnh Chỉ thực & chỉ xác sấy khô
Vị Thuốc Chỉ Thực

Những Cây Cung Cấp Chỉ Thực Và Chỉ Xác

Theo y học cổ truyền phương đông, Chỉ thực và Chỉ xác được thu hoạch từ hơn 10 cây khác nhau thuộc họ Cam (Rutaceae). Tuy nhiên ở đây chúng ta chỉ xét đến một số cây chính:

1.Poncitrus trifolia Raf. Tên Trung Quốc là Chỉ hay Câu Kết.

2.Citrus wilsonii. Tên Trung Quốc là Hương Viên.

3.Citrus aurantium L. Tên Trung Quốc là Toan Đăng hay Câu Đầu Đăng, Bì Đầu Đăng.

4.Citrus aurantium L. Var amara Engl. Tên Trung Quốc là Đại Hoa.

Tại Việt Nam Chỉ Thực và Chỉ Xác cũng được thu từ nhiều cây khác nhau. Tuy nhiên phổ biến hơn cả đó là quả được thu hoạch từ cây Chấp.

Thu Hoạch & Chế Biến Chỉ Thực, Chỉ Xác

Những cây có thể sản xuất Chỉ Thực và Chỉ Xác mọc hoang hoặc được trồng nhiều nơi ở hai miền Bắc, Nam nước ta. Hiện nay để tập trung sản xuất cũng như nguồn nguyên liệu ổn định. Người ta tìm đến đặt hàng trực tiếp tại các trang trại trồng cam, chanh quýt khu vực miền Bắc như: Bắc Giang, Hà Giang, Lạng Sơn, Lào Cai…

Mặc dù đều là sản phẩm của cùng loại cây trồng, tuy nhiên Chỉ Thực và Chỉ Xác lại có thời điểm thu hoạch và quy trình chế biến khác nhau:

  • Chỉ Thực: Thường được thu hoạch vào các tháng 5-6 lúc này quả còn non và đang trong giai đoạn phát triển mạnh. Người ta hái những quả non lớn chậm, bệnh hoặc nhặt những quả rụng. Sau đó người ta tiến hành phơi hoặc sấy khô. Quả to có thể bổ đôi để rút ngắn quá trình phơi và sấy.
  • Chỉ Xác: Khác với Chỉ thực. Chỉ xác được thu hoạch vào tháng 7-8, người ta hái những quả gần chín hoặc vỏ còn xanh. Bổ đôi sau đó phơi hoặc sấy khô.

Hình thức: Chỉ Thực cho quả thành phẩm đẹp hơn hẳn với màu vàng nâu, da nhẵn nhụi đẹp mắt. Chỉ Xác đa phần dưới dạng bổ đôi, quắt, vỏ thâm đen và hơi nhăn.

Thành Phần Hóa Học

Hiên nay Việt Nam chưa có nghiên cứu khoa học cụ thể, bài bản nào về thành phần hai vị thuốc này.

Vào năm 1958 Viện Y Học Bắc Kinh-Trung Quốc đã tìm ra trong Chỉ Thực chứa: 0,09% ancaloit; 20,4% glucozit; 5,86% saponin.

Và trong Chỉ xác thành phần glucozit chỉ có 9,89%. Gần 50% tỉ lệ so với Chỉ thực.

Tác Dụng Dược Lý Chỉ Thực & Chỉ Xác

Trong những năm 50 của thế kỉ trước các tác giả Trung Quốc đã nghiên cứu lâm sàng về tác dụng của 2 vị thuốc này trên nhiều loại bệnh và cho những kết quả sau:

Tác dụng trên tử cung, dạ dày và ruột

Các thí nghiệm trên chuột nhắt và thỏ cho thấy khi sử dụng dung dịch chế từ Xuyên Chỉ Thực, Giang Chỉ Xác, Giang Chỉ Thực, Hổ Chỉ Xác, Hồ Chỉ Thực. Cho kết quả ức chế ở chuột và hưng phấn ở thỏ. Ở ruột thì 70% có tác dụng ức chế.

Ngoài ra khi sử dụng cao thuốc lỏng từ 2 vị thuốc này cho tác dụng giống nhau tương tự tác dụng của Adrenalin. Tuy nhiên tác dụng kéo dài hơn so với tác dụng của Adrenalin.

Tác dụng trên mạch máu, bộ máy tiết niệu và hô hấp

Sử dụng nước sắc từ 100% Chỉ thực và Chỉ xác trên chó, ếch, cóc và chuột cho những kết quả sau:

  • Huyết áp tăng cao, dung tích thận giảm.
  • Nhịp tim tăng khi sử dụng nồng độ thấp, khi sử dụng nồng độ cao cho tác dụng ngược lại.
  • Tiêm tĩnh mạch có tác dụng tạm ngưng tiết niệu.
  • Có tác dụng co thắt nhẹ mạch máu.
  • Không gây tác dụng co thắt khí quản.

Công Dụng Của Chỉ Thực & Chỉ Xác

Chỉ Thực & Chỉ Xác là những vị thuốc thông dụng trong Đông y. Hai vị thuốc này có vị đắng, chua, tính hơi hàn vào 2 kinh tỳ và vị.

Tác dụng phá khí, tiêu tích, hóa đờm, trừ bĩ, lợi cách, khoan hung. Giúp cải thiện tiêu hóa, trừ đờm, táo thấp, lợi tiểu tiện, ra mồ hôi, yên dạ dày… Chữa ho, hen, đờm, suyễn.

Liều dùng: Ngày sử dụng 4-12g, sắc lấy nước uống hoặc tán thành bột mịn uống trực tiếp. Cách khác nữa là nấu thành cao hoặc kết hợp với các vịt huốc khác trong các bài thuốc chữa bệnh

Chỉ Thực & Chỉ Xác chữa các bệnh đường tiêu hóa

Dưới đây là những bài thuốc hay chữa các vấn đề về đường tiêu hóa:

I. Bài thuốc trị táo bón

Nguyên liệu:

  • Chỉ thực 10g hoặc Chỉ xác 20g; Tạo giáp 10g.

Cách thực hiện:

  • Trộn đều, tán thành bột mịn. Trộn với hồ sau đó rây hoàn (viên) bằng hạt ngô.

Sử dụng:

  • Uống 2-3 viên/lần/ngày đến khi hết táo bón.

II. Bài thuốc trị trường vị, tích nhiệt, bụng căng đầy, táo bón

Nguyên liệu:

  • Chỉ thực 12g hoặc Chỉ xác 24g; Bạch truật, Phục linh, Thần khúc, Trạch tả, Đại hoàng mỗi thứ 12g. Hoàng liên 4g; Sinh khương, Hoàng cầm mỗi loại 8g.

Cách thực hiện:

  • Cách 1: Trộn đều, tán thành bột mịn. Trộn với hồ sau đó rây hoàn.
  • Cách 2: Cho vào ấm sắc thuốc cùng 1000ml nước. Đun nhỏ lửa còn 300ml.

Sử dụng:

  • Cách 1: Chia ra thành 2-3 phần uống. Uống mỗi ngày 1 thang.
  • Cách 2: Ngày uống 2-3 lần hết phần nước thuốc đã sắc.

III. Bài thuốc trị trĩ kinh niên ở trẻ nhỏ

Nguyên liệu:

  • Chỉ thực 100g hoặc Chỉ xác 200g.
  • Mật ong 50ml.

Cách thực hiện:

  • Rửa sạch cùng nước muối. Phơi khô sau đó tán thành bột mịn. Sử dụng mật ong rây hoàn (viên) bằng hạt ngô.

Sử dụng:

  • Ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 30 viên lúc đói.

IV. Bài thuốc trị tức ngực, tiêu hóa kém, bụng đầy

Nguyên liệu:

  • Chỉ thực 12g hoặc Chỉ xác 24g; Bạch truật 12g.

Cách thực hiện:

  • Cho vào ấm sắc thuốc cùng 600ml. Đun nhỏ lửa còn 200ml.

Sử dụng:

  • Chia làm 2-3 lần uống hết trong ngày. Đến khi hết bệnh.

V. Bài thuốc trị đầy tức dưới tim, tinh thần mệt mỏi, ăn uống không ngon, đại tiện không thoải mái, tiêu hóa kém

Nguyên liệu:

  • Chỉ thực 20g hoặc Chỉ xác 40g; Hoàng liên 20g; Hậu phác 16g; Can khương 4g; Cam thảo, Mạch nha, Phục linh, Bạch truật mỗi thứ 8g; Bán hạ khúc, Nhân sâm mỗi thứ 12g.

Cách thực hiện:

  • Trộn đều, tán thành bột, rây hoàn.

Sử dụng:

  • Ngày uống 10-12g/lần, 2-3 lần/ngày. Sử dụng 5-10 ngày đến khi hết bệnh.

Các đơn thuốc trị bệnh khác

I. Đơn thuốc chữa đau tức ngực

Nguyên liệu:

  • Chỉ thực 100g hoặc Chỉ xác 200g.

Cách thực hiện:

  • Rửa sạch với nước muối, phơi khô. Tán thành bột mịn và bảo quản.

Sử dụng:

  • Mỗi lần 10-12g uống cùng nước ấm. Ngày uống 2-3 lần, đêm uống 1 lần trong 7-10 ngày liên tục.

II. Đơn thuốc chữa đau tức dưới sườn lên tim, ngực đau tức, đau cứng dưới tim

Nguyên liệu:

  • Chỉ thực lâu năm 4 quả; Phỉ bạch 240g; Hậu phác 120g; Qua lâu 1 quả; Quế 30g.
  • Nước 2 lít.

Cách thực hiện:

  • Cho Hậu phác cùng Chỉ thực vào ấm sắc thuốc. Đun nhỏ lửa còn 1 lít nước thuốc, bỏ cái. Cho tất cả dược liệu còn lại vào đun tiếp đến khi còn 500ml.

Sử dụng:

  • Chia làm 3 lần, uống hết trong ngày. Sử dụng 7-10 ngày liên tục.

III. Đơn thuốc chữa lở đầu ở trẻ nhỏ

Nguyên liệu:

  • Chỉ thực 2 quả.

Cách thực hiện:

  • Đốt cháy, để nguội sau đó tán nhỏ.

Sử dụng:

  • Trộn bột thuốc với mỡ heo, bôi trực tiếp vào vùng da bệnh ngày 2 lần cho đến khi hết bệnh.

IV. Đơn thuốc trị âm hộ sưng đau cứng

Nguyên liệu:

  • Chỉ thực, Chỉ xác 240g.

Cách thực hiện:

  • Rửa sạch với nước muối, sau đó giã nát và sao sơ.

Sử dụng:

  • Gói dược liệu vào bao vải và chườm lên vị trí đau, đến khi nguội lấy ra sao lại sau đó chườm tiếp. Ngày chườm 2 lần, kiên trì 5-7 ngày bệnh sẽ thuyên giảm.

Chỉ Thực & Chỉ Xác trong sản xuất Dược Phẩm & Thực Phẩm Chức Năng

Ngày nay các sản phẩm chăm sóc sức khỏe có thành phần dược liệu thiên nhiên rất được ưa chuộng.

Là 2 vị thuốc thông dụng từ thiên nhiên vì vậy Chỉ thực & Chỉ xác cũng được ứng dụng rộng rãi trong ngành sản xuất dược Dược Phẩm và Thực Phẩm Chức Năng chăm sóc sức khỏe.

Nổi bật trong đó là:

Cốm Dạ Dày Ami Progast Học Viện Quân Y

Cốm Dạ Dày Amiprogast là sản phẩm hỗ trợ tiêu hóa từ Học Viện Quân Y. Bao gồm các thành phần: Chỉ Xác, Mai Mực, Khương Hoàng, Cam Thảo, Hoài Sơn, Mật Ong. 

Đây là sản phẩm thương mại của dòng sản phẩm Thuốc Bột Dạ Dày Đơn Số 12 – Một sản phẩm lưu hành nội bộ trong Bệnh Viện Quân Y 103. Được rất nhiều người biết đến.

Công dụng Cốm Dạ Dày Ami Progast:

  • Hỗ trợ điều trị viêm loét dà dày – tá tràng, ợ chua, ợ hơi, đầy bụng, rối loạn tiêu hoá, giảm dịch vị axit dạ dày.
  • Giảm các cơn đau thắt, trào ngược dạ dày.
  • Giảm ảnh hưởng của rượu bia. Đặc biệt tốt với những người thường xuyên phải uống rượu bia.

Hỗ trợ điều trị bệnh trĩ Viên Uống Bổ Trung

Bổ Trung là sản phẩm dạng viên uống từ Viện Y Học Cổ Truyền Quân Đội. Đây là sản phẩm nằm trong liệu trình điều trị bệnh trĩ nổi tiếng được tìm kiếm rất nhiều trên Internet trong năm 2019 và đầu năm 2020.

Với các thành phần dược liệu sau: Chỉ Thực, Hoàng Kỳ, Ích Mẫu, Bạch Truật, Cam Thảo, Đẳng Sâm, Đương Quy, Thăng Ma, Sài Hồ Bắc.

Công dụng Viên Uống Bổ Trung:

  • Bổ trung ích khí, bổ tỳ vị, thăng dương cố biểu.
  • Chữa sa dạ dày, sa tử cung.
  • Chống táo bón. Dự phòng sự tái phát của bệnh trĩ.
Viên uống bổ trung viện y học cổ truyền quân đội
Viên uống Bổ Trung viện Y Học Cổ Truyền Quân Đội

Ngoài ra còn thêm rất nhiều sản phẩm chăm sóc sức khỏe khác có thành phần Chỉ Thưc & Chỉ Xác. Chúng mình sẽ tiếp tục cập nhật thêm tại đây…

Những lưu ý trong quá trình sử dụng Chỉ Thực & Chỉ Xác

Theo Đông Y, Chỉ thực-Chỉ xác có vị đắng, chua, tính hơi hàn. Vào 2 kinh tỳ và vị, đặc biệt không độc

Tuy nhiên trong quá trình sử dụng các bạn cần lưu ý một số vấn đề sau đây:

  • Người tỳ hư yếu, hàn không có tích thấp không nên dùng.
  • Phụ nữ có thai mà thân thể gầy yếu không nên sử dụng.
  • Người không có khí trệ thực tà không nên dùng.

Chú ý: 2 vị thuốc này có thành phần, tác dụng như nhau. Tuy nhiên lượng các chất thành phần trong Chỉ xác ít hơn 1 nửa so với Chỉ thực. Vì vậy khi sử dụng Chỉ xác thay thế Chỉ thực các bạn cần chú ý sử dụng khối lượng gấp đôi.

Là những vị thuốc không độc, tuy nhiên các bạn cần sử dụng đúng liều lượng. Không nên sử dụng quá nhiều 1 lúc hoặc quá liều trong thời gian dài.

Chỉ Thực & Chỉ Xác Mua Ở Đâu? Giá Bao Nhiêu?

Là hai vị thuốc thông dụng và có ứng dụng cao trong thực tế. Vì vậy chúng khá được săn đón. Các bạn có thể tìm mua tại các cửa hàng thuốc nam, thuốc đông y hoặc các gian hàng trên Internet. Hiện nay trên thị trường 1 kg Chỉ Thực có giá khoảng 250.000đ và 230.000đ/kg với Chỉ xác.

Bài biết chỉ mang tính tham khảo, chúng tôi không đưa ra bất kì lời khuyên hay chỉ dẫn nào cho vị thuốc này.

Cám ơn các bạn đã ghé thăm Website!

“Bài viết được tham khảo tài liệu Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam của tác giả Đỗ Tất Lợi & Internet”


Tin tức liên quan:

Bình luận (0 bình luận)

1
Bạn cần hỗ trợ ?
0862.06.1366