Hoài Sơn (Củ Mài) | Vị thuốc bổ được ứng dụng nhiều trong thực tiễn

Hoài Sơn-Củ Mài

Hoài Sơn là tên gọi của vị thuốc được chế biến từ củ của cây Mài. Một loài cây quen thuộc với người Việt chúng ta. Trong Đông Y hoài sơn được coi là vị thuốc bổ dưỡng cho sức khỏe dùng để bồi bổ sức khỏe. Chữa các bệnh tả lỵ lâu ngày, tiêu khát, hư hao sinh ho, di tinh, đới hạ, tiểu tiện nhiều lần.

Theo các tài liệu công bố, hoài sơn có:

  • Tên khoa học: Dioscorea Persimilis Prain et Burk.
  • Tên thường gọi: Sơn dược, Khoai mài, Củ mài, Chính hoài, Củ chụp…
  • Thuộc Họ: Củ nâu Duoscoreaceae.

Tổng quan về Hoài Sơn (Củ Mài)

Mô tả củ mài (hoài sơn) là củ gì?

Củ mài là loài thực vật thuộc họ Củ Nâu. Loài này được tác giả Hook.f. mô tả khoa học đầu tiên vào năm 1892.

Hình ảnh cây củ mài (Hoài Sơn)

Mô tả:

  • Củ mài là loài dây leo trên mặt đất, có thân và củ. Củ có thể dài 1m, đường kính 2-10 cm với nhiều rễ con. Thân cây nhẵn hơi có góc cạnh, kẽ lá có mọc những củ con gọi là dái củ mài hay thiên hoài.
  • Lá đơn mọc đối hoặc có khi so le, đầu lá nhọn phía cuống hình tim.
  • Phiến lá dài 8-10 cm, rộng 6-8cm. Cuống dài 1,5-3,5cm.
  • Hoa đực và cái khác gốc. Quả khô có 3 cạnh và có dìa. Mùa hoa vào tháng 7-8, mùa quả tháng 9-11.

Phân bố

Trước kia củ mài mọc hoang ở khắp vùng rừng núi, đồng bằng nước ta. Thường được nhân dân đi đào ăn để chống đói. Vì vậy nguồn củ mài trong tự nhiên dần trở nên khan hiếm. Vào những năm 1995-1996 củ mài dễ thấy tại các vùng nông thôn. Nhưng đến nay hầu như không còn thấy bóng dáng củ mài ở những nơi đây.

Hiện nay, củ mài được tập trung trồng thành các trang trại, vườn tập trung. Đây là phương pháp giúp thu hoạch và chế biến thành vị thuốc hoài sơn thuận tiện hơn.

Thu hoạch và chế biến

Mùa thu hoạch Củ Mài được chi thành 2 vụ. Đó là mùa thu đông (tháng 10-11) và mùa xuân (tháng 3-4).

Muốn thu hoạch được Hoài Sơn đạt tiêu chuẩn xuất khẩu phải trải qua các quy trình chế biến nghiêm ngặt và phức tạp dưới đây:

  • Bước 1: Đào củ mài về, rửa sạch đất, gọt vỏ.

  • Bước 2: Sấy diêm sinh lần 1.

Xếp củ mài thành hình cũi lợn trong lò sấy. Sử dụng diêm sinh với tỉ lệ 2kg diêm sinh cho 110kg củ mài. Sấy 2 ngày, 2 đêm sau đó ủ lại thêm 1 đêm. Thành phẩm thu được mang đi sấy nhẹ hoặc phơi nắng cho khô.

Tiếp đó mang đi ngâm nước lã 2 ngày, 2 đêm rồi rửa sạch, phơi nắng cho khô.

  • Bước 3: Sấy diêm sinh lần thứ 2

Tiếp tục sấy diêm sinh trong lò với tỉ lệ 100kg củ mài với 1kg diêm sinh. Lần này tiến hành sấy 1 ngày, 1 đêm. Cho đến khi củ mài mềm như chuối chín, nếu không được sấy lại.

Sau khi sấy xong, ủ trong vại ẩm.  Sau 1 ngày, 1 đêm mang củ mài ra sửa lại cho đều đặn, phơi nắng và sấy khô nhẹ. Tiếp tục sửa và phơi thật khô. Nhúng hoài sơn khô thật nhanh vào nước sau đó lấy ra dùng dấy ráp đánh cho bóng.

  • Bước 4: Sấy diêm sinh lần thứ 3

Sấy theo tỉ lệ 100kg củ mài dùng 200g diêm sinh, sấy trong 1 ngày 1 đêm. Trước khi đóng hòm thành phẩm tiến hành phân hạng.

Dựa vào cân nặng tiêu chuẩn mà người ta phân ra nhiều hạng. Theo tiêu chuẩn tính với 500g Hoài Sơn. Từ 1-4 khúc là loại 1, từ 4-6 khúc là loại 2, 6-8 khúc loại 3, 8-10 khúc loại 4, 10-12 khúc loại 5 và 12-14 khúc nửa kg là loại 6.

Trải qua 3 lần sấy diêm sinh trên Hoài Sơn đã đủ tiêu chuẩn về chất lượng cũng như hình dáng phục vụ cho việc xuất khẩu ra nước ngoài. Nếu chỉ để sử dụng không làm thương mại thì chỉ cần thực hiện Bước 1 sau đó mang đi bảo quản, sử dụng là được.

Thành phần hóa học 

Các nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng trong Củ Mài có chứa:

  • Tinh bột…………………………..63,25%
  • Chất béo………………………… 0,45%
  • Chất protit……………………… 6,75%

Ngoài ra người ta còn tìm thấy trong Củ Mài những chất sau: Muxin, allantoin, axit amin, acginin, choline, mantaza là men tiêu hóa mantoza và chất saponin có nhân sterol.

Tác dụng dược lý

Theo các nguồn phân tích, nghiên cứu về thành phần hóa học, Hoài Sơn có những tác dụng dược lý sau:

  • Có tính chất bổ. Chất Muxin trong củ mài dễ hòa tan trong nước; trong điều kiện axit loãng và nhiệt độ (điều kiện trong dạ dày) phân giải thành chất proti và hydrat cacbon. 
  • Ở nhiệt độ 45-55oC khả năng thủy phân chất đường của men trong củ mài rất cao. Trong axit loãng trong 3 giờ có thể tiêu hóa 5 lần trọng lượng đường.
  • Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường. Nhật Bản đã dùng Hoài Sơn chữa khỏi một trường hợp đi đái đường đã dùng Insulin không khỏi.

Tác dụng của củ mài là gì?

Theo Y học cổ truyền, củ mài (Hoài Sơn) có vị ngọt, tính bình, bổ vào 4 kinh tỳ vị, phế và thận. Có tác dụng bổ tỳ vị, chi tả, bổ phế thận, sinh tân chỉ khát bình suyễn, sáp tinh. Nên thường được sử dụng làm thuốc bổ ngũ tạng, mạnh gân xương, chữa suy nhược cơ thể, bệnh đường ruột, suy thận, mệt mỏi… Chủ trị tả lỵ lâu ngày, tiêu khát, hư hao sinh ho, di tinh, đới hạ, tiểu tiện nhiều lần.

Các bài thuốc và ứng dụng của Hoài Sơn

Ngoài việc sử dụng làm thức ăn thì củ mài còn được sử dụng làm thuốc. Dưới đây là một số bài thuốc nổi tiếng trong Đông Y:

I. Bài thuốc chữa tỳ vị hư nhược, ăn ít, tiểu nhiều, tiêu chảy lâu không khỏi

  • Nguyên liệu: Hoài sơn 60g, Ngũ vị tử 180g, Nhục thung dung 120g, Đỗ trọng sao vàng 90g. Thần phục, Ba kích, Thục địa, Ngưu tất, Tạch trả, Xích thạch chỉ mỗi loại 30g.
  • Cách thực hiện: Trộn đều, nghiền thành bột mịn. Hoàn thành viên bằng hạt đậu đen.
  • Sử dụng: Ngày uống 1-2 lần mỗi lần 20-30 viên.

II. Bài thuốc kiện tỳ tiêu thực cho trẻ em

  • Nguyên liệu: Hoài sơn sao vàng 60g; Bạch biển đậu sao vàng, Sơn tra, Mạch nha, Thần khúc, Đương quy mỗi loại 45g. Bạch truật sao vàng, Trần bì, Sử quân tử mỗi loại 30g. Hoàng liên, Cam thảo mỗi loại 20g.
  • Cách thực hiện: Trộn đều, tán thành bột mịn. Sử dụng mật ong để hoàn viên bằng hạt đậu.
  • Sử dụng: Ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 3g tương đương 6 hạt.

III. Bài thuốc chữa di mộng tinh

Nguyên liệu:

  • Hoài sơn, Quả chốc xôi mỗi loại 50g.
  • Nước 300ml.

Cách thực hiện: Sao vàng hai loại, sau đó bỏ vào ấm, sắc nhỏ lửa còn 60ml. Để nguội.

Sử dụng: Ngày uống 1 lần vào buổi tối.

IV. Bài thuốc chữa tiểu đường

  • Nguyên liệu: Củ mài 180g, Liên tử 90g, Phục linh 40g, Ngũ vị tử 350g, Thỏ ty tử 300g.
  • Cách thực hiện: Trộn đều, tán thành bột mịnh. Thêm rượu và hồ viên hoàn bằng hạt đậu.
  • Sử dụng: Ngày sử dụng 2 lần, mỗi lần khoảng 50 viên cùng với nước cơm.

Hoài Sơn trong sản xuất Thuốc và Thực Phẩm Chức Năng

Hiện nay, các sản phẩm từ Củ Mài được ứng dụng nhiều làm dược liệu. Các đơn vị sản xuất thực phẩm bảo vệ sức khỏe đã sử dụng với nhiều ứng dụng khác nhau.

Như Học Viện Quân Y đã ứng dụng Hoài Sơn cho các sản phẩm hỗ trợ các vấn đề Tiêu Hóa. Điển hình là những sản phẩm nổi bật như thuốc dạ dày Nano Curcumin.

Các loại thuốc dạ dày nano curcumin của Học Viện Quân Y
Các loại thuốc dạ dày Nano Curcumin của Học Viện Quân Y

Đây là các sản phẩm tuyệt vời cho người bị các vấn đề về dạ dày. Bạn có thể lựa chọn sản phẩm phù hợp với cơ thể để dùng. Hoặc liên hệ với hotline bên mình để được tư vấn chi tiết nhất.

Mua Hoài Sơn ở đâu?

Củ mài cũng được bán khá nhiều trên thị trường tại các chợ đầu mối với mức giá dao động 150.000đ/kg. Giá Hoài Sơn sơ chế thô dao động phụ thuộc vào chất lượng cũng như hạng đã chia.

Đối với Hoài Sơn hạng nhất từ 1-4 khúc/500g trên thị trường có giá khoảng 500.000đ/kg. Giá sẽ giảm dần từ hạng 1-6. Các bạn có thể lựa chọn phân khúc phù hợp với túi tiền của mình.

“Bài viết được tham khảo tài liệu Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam của tác giả Đỗ Tất Lợi & Internet”


Tin tức liên quan:

 

Bình luận (0 bình luận)

1
Bạn cần hỗ trợ ?
0862.06.1366